TU ZASZŁA ZMIANA 1851 – 1930

Zręcin zmienia się każdego dnia, możemy śledzić te zmiany między innymi dzięki mapom. To z nich możemy określić gdzie były zabudowania, jakiego charakteru, czy drewniane czy murowane, gdzie były ruiny itp., a w zestawieniu ze spisami firm czy mieszkańców, czasem zdjęciem są skarbnicą wiedzy. Dlatego dzisiaj możemy dowiedzieć się kto mieszkał w danym domu z imienia i nazwiska, jaki był jego status itp. Z czego zbudowany miał dom. W Zręcinie takie zmiany można śledzić  od 1851 roku. W dobie cyfryzacji gro dokumentów jest dostępna w Internecie, ale musimy wiedzieć, jeszcze jedno, że nie każde zdjęcie budowli z podpisem ZRĘCIN przedstawia faktycznie budynek z naszej miejscowości. Nie wiemy czym kieruje się osoba (y), która takie zdjęcia z podpisem Zręcin publikuje i opisuje wplatając je w zręcińską historię, a w dokumentach tak pisanych jak i kartograficznych takich budowli nigdy nie było.  

Oto kilka przykładów faktycznych jak zmieniał się Zręcin na mapach katastralnych.

Oto krótkie refleksje związane ze zmianami, które widzimy na mapie:

BROWAR I GORZELNIA,

Należały do obszaru dworskiego Klobassów, którzy jako jedyni w Zręcinie mieli browar i gorzelnie.

Obowiązywała w tym czasie Propinacja - był to monopol właściciela galicyjskich dóbr ziemskich (nie mylić ze szlachtą) na produkowanie i dostarczanie do karczmy w jego dobrach napojów alkoholowych, głównie piwa i gorzałki (w Zręcinie takimi właścicielami były rodziny Skrzyńskich, Ponińskich i Klobassów). Stosownie do ustawy z 1875 roku Rząd Krajowy miał wykupić propinacje, ale jeszcze po 1910 roku dawni ich właściciele mieli w praktyce prawo do utrzymywania jednego szynku, jeśli posiadali go przed 1875 rokiem.

Oto fragment listu Szymona Krzanowskiego pisanego w Zręcinie do Kolobassy  28 lutego 1848: „Gdy tenże wzwyż wspomniany Jakub, będąc w browarze Pańskim, przy wołach na którym się kradzieży imię niegodziwości pokazał (…) który się obawiał na karę i uszedł ze wsi.”

FOLWARK

Budynki datowane są na ok. 1840 (obecnie te parterowe bez kuchni z prawej strony) i ok. 1875 rok  (obecnie budynki piętrowe po bokach tz. spichlerz oraz po drugiej stronie niska kuchnia i piętrowy budynek mieszkalny), później powstało jeszcze wiele budynków gospodarczych natomiast największy rozwój był w latach międzywojennych, gdy został zakupiony przez Adolfa Chwapila.

SZKOŁA LUDOWA

W 1874 roku karczma żydowska przy ulicy Kościelnej została rozebrana, a działka sparcelowania. Karol Klobassa w pobliżu gdzie stała drewniana karczma wybudował Szkołę Ludową.

ZESPÓŁ PAŁOCOWO PARKOWY

 Swój rozkwit zawdzięcza Rudolfowi i Karolowi Klobassom, którzy kupili Zręcin od hrabiego Ponińskiego. Początkowo był tu dwór drewniany, później wybudowano pałac - jedyny w tych latach w Zręcinie. Niestety po śmierci Karola Klobassy, współwłaściciela kopalni w Bóbrce, warunki finansowe jego dzieci doprowadziły majątek do upadku (w tym miejscu chcemy podkreślić, że tylko dwie zręcińskie rodziny, posiadały kopalnie ropy: Klobasowie oraz Franciszek Waliszko pochodzący ze Zręcina z „dzielnicy” Pasze. Jego kopalnia była w Borysławiu i w 1913 r. nosiła nazwę „WALISZKO”. Sześciu jego synów zginęło podczas I wojny światowej, w jednym w czasie od wybuchu wrogiego pocisku artyleryjskiego – służyli w jednym oddziale. Inni zręcinianie bez względu na pochodzenie wyjeżdżali za chlebem nawet do Ekwadoru czy USA i  pracowali u innych).Najpierw sprzedano folwark (1913r.) z łąkami, a w latach dwudziestych został sprzedany pałac. Była rozważana  propozycja kupienia pałacu celem adoptowania go na szkołę, bo „stara” była małą, niestety kupił go kto inny z przeznaczeniem na rozbiórkę choć jak twierdzili naoczni świadkowie pałac nie był bardzo zniszczony, tylko niektóre pomieszczenia we wewnątrz były spalone (rosyjscy żołnierze ogrzewali się tam rozpalając ogniska).

BUDYNEK MIESZKALNY NA CMENTARZU

Budynki murowane na cmentarzy wystawił proboszcz Remiszewski (Liber) prawdopodobnie gdy budował plebanię (1815r.). W późniejszych czasach mieszkał tam na przykład kowal Pudło. Następnie zamieszkały tam inne rodziny. Proboszcz Zalewski w zamian, aby zgodzili się opuścić to miejsce,  wystawił im dom i w ogrodzie plebańskim wydzierżawił kawałek pola, później były z tymi rodzinami problemy natury własnościowej, tych działek.

PLEBANIA

Widzimy, że w 1851 roku posiada najwięcej budynków gospodarczych (w tym murowana plebania z 1815r) i obok dworu Klobassów była dobrze prosperującym gospodarstwem rolnym. Chcemy podkreślić, że zrecińska plebania nie posiadała zespołu parkowego tylko sad, a  tam drzewa owocowe, dalej łąki i pola orne wcześniej stawy hodowlane. Nie było tam żadnych alejek parkowych. Jedynie kościół był obsadzony różnymi drzewami liściastymi, niektóre rosły przy granicy. Prawdopodobnie najstarszy dąb, po lipie, został wycięty, jak pamiętamy, około 25 lat temu.

KOŚCIÓŁ OBECNY

Został wybudowany obok starego dzięki kolatorowi jakim był Karol Klobassa, ale jak się okazało tylko w połowie na cmentarzysku. Druga połowa budynku oraz plac od strony obecnego cmentarza został usytuowany na ówczesnej drodze, a ta właśnie w 1874 roku została przesunięta i to wtedy powstały tak ostre zakręty, jakie mamy do tej pory. Widać to gołym okiem porównując kolejne mapy.

JAZ  I MŁYNÓWKA

Dębowy jaz to budowla, która przetrwała również w pamięci naszych mieszkańców jednej opowieści, „podczas budowy tego jazu chłopi pańszczyźniani utopili woła” – musiało to być bardzo ważnym wydarzeniem, że przez tyle lat opowieść ta jest przekazywana w Zręcinie. Jaz to jedna z ciekawszych budowli i prawdopodobnie najstarszą razem z przekopką Młynówką. Trudno określić, kiedy powstała. Sama Młynówka była kopana ręcznie i miała około 1,5 km długości w połowie był Zespól młyński, a ujście jej było do rzeki BÓBRKI (obecnych czasach, ktoś zmienił nazwę na potok Boberka). Trudno sobie wyobrazić ogrom pracy ręcznej, jaką trzeba było wykonać, aby uzyskać odpowiedni spad. Przekopka miała około 3 metrów szerokości, jak określają niektórzy, już po drugiej wojnie była zasypywana, a  w korycie jej wypasano bydło. Koryto to było tak głębokie ,że „chłopa z krową nie było widać”. Płynęła właściwie wzdłuż dzisiejszej ulicy Karola Klobassy-Zrenckiego i stopniowo została zasypywana przez właścicieli poszczególnych działek, aż do dziewięćdziesiątych lat ubiegłego wieku. Od niej była prowadzona tak zwana mało spotykana na naszym terenie tak zwana „rzeka angielska” do zespołu parkowego, którą również mieszkańcy kupując kolejne działki i budując domy zasypali.

Sam jaz był wykonany z dębowych pali wkręconych w dno jeden rząd od drugiego w odległości około dwóch metrów. Od czoła wzmocniony dodatkowo sześcioma palami przeciw krze. Środek wypełniony kamieniem i skałami, brzegi umacniano skałami ułożonymi na glinie, oraz zbrojone prętami żelaznymi. W późniejszych czasach służył również jako most dla ludzi oraz furmanek miejscowej ludności. Jeszcze po drugiej wojnie światowej mieszkańcy wydobywali z dna dębowe bale o średnicy około 30 cm z  żelaznymi kutymi obręczami.

MŁYNY WODNE

W 1851 roku widzimy dwa młyny na koła wodne (skrzyżowanie ulic Karola Klobassy-Zrenckiego z Łukaszewicza), jeden działał przy browarze i gorzelni i był młynem dworskim jednym z młynarzy był np. Karol Donek, drugiego, w późniejszym czasie, właścicielem był Żyd Mendel Hiskeim gdzie mieszkał z siedmio osobową rodziną. Upadek ich nastał wraz z pojawieniem się młynów spalinowych, w Zręcinie taki młyn wybudował proboszcz zręciński ks. Krygowski.

Podsumowując możemy powiedzieć tak: dzięki zręcińskim proboszczom i sumiennemu prowadzeniu przez nich ksiąg, które możemy znaleźć np. archiwach państwowych, oraz niestety, ale trzeba powiedzieć - zaborcom, którzy do własnych celów prowadzili dokładną inwentaryzacje dotyczącą, budynków, mieszkańców, właścicieli ziemi na naszym terenie, możemy dzisiaj powiedzieć patrząc w tz metrykę austriacką, kto ile miał ziemi w danym czasie, gdzie mieszkał itp. Tak modne dzisiaj poszukiwanie korzeni i drzew genealogicznych dla rodowitych zręcinian jest możliwe, od XVIII wieku. Oczywiście źródeł należy szukać głównie w różnych archiwach, które są dostępne nawet w sąsiednich państwach. Zasada jest jednak jedna, że chodzi nam o prawdziwe korzenie i o prawdziwy obraz wioski, a nie tworzenie własnego obrazu nobilitującego własną rodzinę czy naszą miejscowość w oczach innych.

Wojciech Żurkiewicz, Jurek Szczur

FOTO / Czrwonne linie to mapa z ok. 1930 r. nałożona na mapę z 1851 r./ przedstawia stary i obecny kosciół.

Pozostałe FOTO przedstawiają:

Mapy w kolorze -to kataster austriacki z 1851 r,

Mapy czarno-białe to katastrat z około 1930 roku, mniej więcej przedstawiają ten sam obszar Zręcina.

Wojciech Żurkiewicz, Jurek Szczur (2014)